هي هڪ روايتي رياستي سرشتي، پيداواري قوتن ۽ مُلڪي سرڪار کان جُدا ۽ آزاد حلقو آهي، جيڪو سماج جي ٻين مُختلف ادارن ۽ سرشتن جي سهڪار ذريعي،عوام جي سياسي، معاشي، نظرياتي، ثقافتي ۽ ٻين لاتعداد سوچن جي اظهار جو ذريعو بڻجي ٿو. عام طرح ”سول سوسائٽيءَ“ جو تصور انساني سماج ۾ فرضن جي ادائگيءَ تي زور ڏيندي، قانون ۽ انساني حقن جي احترام تي زور ڏئي ٿو. اڻويهين صديءَ جي وچ ڌاري رياستي اختيارين ۽ سماج جي ٻين باشعور حلقن ۾ موجود فرق کي چٽائيءَ سان ظاهر ڪندي، آزاد فرد، تنظيم ۽ ادارن جي ڌار سُڃاڻپ تي زور ڏنو ويو. وقت گُذرندي، اڄوڪي دور ۾ سول سوسائٽي ڪنهن به رياست ۾ جمهوري اصولن جي پاسداريءَ لاءِ اهم فورم سمجهيو وڃي ٿو. روايتي طور غير سرڪاري تنظيمون (NGOs) کي هن حلقي ۾ پُٺيءَ جي ڪنڊي واري حيثيت حاصل آهي، پر غير روايتي سماجي حلقا، پروفيشنل تنظيمون، دلچسپي رکندڙ گروهه ۽ سماجي اوسر ۽ ڀلائيءَ لاءِ جاکوڙيندڙ ڪيترا واسطيدار گروپ پڻ سول سوسائٽيءَ جو حصو سمجهيا ٿا وڃن. اهي سڀ ڌُريون گڏجي فردن ۽ ادارن کي رياستي ۽ آمريتي جبر کان تحفظ ڏيارڻ ۾ سرگرم ڪردار ادا ڪن ٿيون. اُسرندڙ مُلڪن ۾ غيرمعياري حڪمراني ۽ سياسي انتشار کي نظر ۾ رکندي، غير سرڪاري تنظيمن کي ماحولياتي، ۽ انتظامي شعبن ۾ اهميت ڏني ويندي آهي، بلڪ کانئن قانون سازيءَ جي عمل ۾ پڻ مدد ورتي ويندي آهي. ان هوندي به ”سول سوسائٽي“ جي عملي ڪردار بابت بلڪ شعور رکندڙ حلقي ۾ اڃا ڪيترا سوال موجود آهن، غير سرڪاري تنظيمن جي ڌڙا ڌڙ قيام جي صورت ۾ آيل ٻوڏ ان سوال کي اڃا به شديد بڻائي ڇڏيو آهي. خاص طور ”ٽين دُنيا“ جي مُلڪن ۾ اين جي اوز جي رياستي ڍانچي ۽ حُڪومتن سان ويجهڙائي ۽ شفاف طريقي سان ڪم نه ڪرڻ وارن حوالن سان، هن حلقي تي سڄي دُنيا ۾ تنقيد ٿي رهي آهي. انهن ڪمزورين باوجود چِٽي، باضابطا، جمهوري ۽ مهذب حلقي طور جيڪڏهن سول سوسائٽي پنهنجو حقيقي ڪردار ادا ڪرڻ چاهي، ته اُها حُڪومتي حلقي ۾ سچا عوامي خدمتگار پيدا ڪرڻ، راءِ جي اختلاف لاءِ سهپ جوڳي فضا پيدا ڪرڻ، باوقار مُخالف ڌُر ترتيب ڏيڻ ۽ سماجي ڀلائيءَ لاءِ جاکوڙڻ جي حوالي سان هاڪاري ماحول پيدا ڪري سگهي ٿي. ان لاءِ ضروري آهي ته اهو حلقو پنهنجين انفرادي سياسي خواهشن تي ضابطو آڻي ۽ ان کي شخصي يا گروهي اختيار يا مرتبي جي حاصلات لاءِ استعمال ڪرڻ کان پرهيز ڪري. بين الاقوامي امن اڀياس جي حوالي سان، ”سول سوسائٽيءَ“ جي وڏي اهميت آهي ۽ اهو حلقو دُنيا مان تڪرارن جي خاتمي، سهڪار ۽ عوامي ٻڌيءَ جي بُنيادن تي هڪ مُهذب عالمگير سماج جي اڏاوت ۾ متحرڪ ڪردار ادا ڪري سگهي ٿو